Niemenczyn

Niemenczyn (lit. Nemenčinė) – miasto na Litwie położone w rejonie wileńskim ok. 25 km na płn-wsch od Wilna przy ujściu rzeki Niemenczynki (Nemenčia) do Wilii (Neris). Miasto liczy 5 054 mieszkańców z których 56,5% stanowią Polacy. Miasto stanowi starostwo miejskie Niemenczyn, jest ono także siedzibą gminy Niemenczyn.

Skład etniczny (2011)Według spisu z 2011 roku.

Miasto hospodarskie lokowane w 1554 roku, leżało w powiecie wileńskiem województwa wileńskiego[

Opis i historia

Pierwsze wzmianki o Niemenczynie pochodzą z 1338. Nazwę miasta (i rzeki) wywodzi się z języka litewskiego: nie mana - (nie moje) i czynaj - (tu), co znaczyłoby - tu nie moje lub tu cudze, skąd niektórzy badacze wyprowadzają wniosek, że rzeka Niemenczynka w starożytności stanowić mogła granicę dzielnicy któregoś z książąt litewskich. 1,5 km na północ od miasta nad Niemenczynką znajduje się grodzisko z I-VI w. zwane przez miejscowych Górą Zamkową (w czasach Mendoga stać tam miał zamek).

W 1434 dziedzicem Niemenczyna był Andrzej Sakowicz (jego ojciec Sak przyjął herb Pomian na unii horodelskiej w 1413)[2].

Według spisów podskarbińskich z 1569 dobra niemenczyńskie zaliczały się już do dóbr królewskich. Około 1766 przez oddzielenie z ciwuństwa wileńskiego miasteczka Niemenczyn, wsi Niemenczyn i Giejany utworzono starostwo niegrodowe, które posiadał ciwun wileński Tyszkiewicz. Później własność biskupa wileńskiego ks. Massalskiego. Konstytucją z 1775 zabezpieczono na dobrach tych sumę komisji edukacyjnej. Od 1803 dobra niemenczyńskie stały się beneficjum edukacyjnym Uniwersytetu Wileńskiego uposażającym emerytowanych profesorów tej uczelni. Po likwidacji uniwersytetu Niemenczyn przeszedł na własność państwa rosyjskiego.

27 kwietnia 1794 powstańcy kościuszkowscy stoczyli z wojskami rosyjskimi bitwę pod Niemenczynem. Również podczas powstania listopadowego w okolicach tych toczono walki z Rosjanami. Powstańcami dowodził wtedy właściciel pobliskiego Czerwonego Dworu Konstanty Parczewski.

Kościół w Niemenczynie był jednym z siedmiu kościołów ufundowanych w 1387 r. przez Władysława Jagiełłę na pamiątkę przyjęcia wiary katolickiej. Pierwszy kościół drewniany pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii i Świętych Wojciecha i Jerzego istniał do roku 1680. Zniszczony i chylący się ku upadkowi kościół wówczas rozebrano, a proboszcz niemenczyński, kanonik smoleński ks. Cherubin Stankiewicz postawił własnym kosztem nową drewnianą świątynię. Kościół ten wraz z miasteczkiem spłonął doszczętnie w pożarze 20 sierpnia 1842. Ówczesny proboszcz niemenczyński, ks. Antoni Kitkiewicz powziął decyzję odbudowy kościoła. Dzięki ofiarności parafian i wsparciu właściciela pobliskiego Czerwonego Dworu - Aleksandra Parczewskiego, udało się w 1848 zebrać odpowiednie fundusze, zbudowano nowy istniejący do dzisiaj murowany kościół pw. św. Michała Archanioła. Projektantem nowego kościoła był Józef Mackiewicz. W głównym ołtarzu znajduje się kopia obrazu Raffaella "Przemienienie Pańskie" wykonana przez Różę Parczewską. Organy pochodzą z Katedry wileńskiej (przeniesiono je w połowie XIX w.). Około 1775 proboszczem był Adam Naruszewicz[3].

Do 1939 roku miasto znajdowało się na obszarze powiatu wileńsko-trockiego ówczesnego województwa wileńskiego. Niemenczyn był również garnizonem macierzystym Batalionu KOP "Niemenczyn". Za II RP siedziba wiejskiej gminy Niemenczyn.

Przed II wojną światową 35% mieszkańców stanowili Żydzi. W miasteczku zachował się jeszcze budynek synagogi. 20 września 1941 Niemcy zamordowali w lesie pod miastem ok. 400 Żydów, na miejscu zbrodni – zbiorowej mogile znajduje się obecnie pamiątkowa tablica.

Funkcjonująca od czasów II wojny światowej szkoła powstała z fundacji Józefa Piłsudskiego w zapisanym testamencie – 100 szkół dla Wileńszczyzny (w ukończonym przed wojną domu rodziny Wojtołowiczów).

W pierwszą sobotę marca w Niemenczynie odbywa się jarmark kaziukowy "Kaziuczek Niemenczyński". Sprzedawane jest wtedy rękodzieło ludowe i rozmaite przysmaki regionalne. Towarzyszą temu prezentacje polskich zespołów ludowych. W ostatnią sobotę maja organizowany jest Festiwal Kultury Polskiej "Kwiaty Polskie". Impreza odbywa się w leśnym amfiteatrze.

Od 2000 r. w Niemenczynie działa Muzeum Etnograficzne Wileńszczyzny. Powstało ono z inicjatywy prof. Lecha Mroza z Uniwersytetu Warszawskiego oraz przy dużej pomocy pracowników i studentów Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego. Muzeum mieści się w samym centrum miasta, na rynku, w przedwojennej siedzibie remizy strażackiej.

Niemenczyn odwiedzał często poeta okresu baroku Maciej Kazimierz Sarbiewski. W pobliżu Niemenczyna (we wsi Szukiszki) urodził się były metropolita wrocławski Henryk Gulbinowicz. Jego imieniem nazwano jedną z uliczek w południowej części miasta.



 



 

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Niemenczyn